NHỮNG
ĐIỂM MỚI CỦA LUẬT THỰC HIỆN DÂN CHỦ Ở CƠ SỞ
Ngày 10/11/2022, Quốc hội khóa XV đã ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở
cơ sở (Luật số 10/2022/QH15) và có hiệu lực kể từ ngày 01/7/2023.
Luật được ban hành là cơ sở vững chắc cho thực hành và phát huy rộng rãi
dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ và vai trò tự quản của Nhân dân; tiếp
tục khẳng định và góp phần thực hiện tốt hơn, có hiệu quả phương châm “Dân
biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Luật Thực
hiện dân chủ ở cơ sở có 6 Chương, 91 Điều.
Trên cơ sở kế thừa các quy định còn phù hợp của Pháp lệnh số
34/2007/PL-UBTVQH11 ngày 20/4/2007; Nghị định số 04/2015/NĐ-CP ngày 09/01/2015;
Nghị định số 145/2020/NĐ-CP ngày 14/12/2020 của Chính phủ quy định chi tiết và
hướng dẫn thi hành một số điều của Bộ luật Lao động năm 2019 về điều kiện lao
động và quan hệ lao động (trong đó quy định về thực hiện dân chủ tại nơi làm
việc), Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 có những nội dung, chính sách
mới đáng lưu ý như sau.
I. Nguyên tắc
thực hiện dân chủ ở cơ sở (Điều 3)
1. Bảo đảm quyền của công dân, cán bộ, công chức, viên chức, người lao
động được biết, tham gia ý kiến, quyết định và kiểm tra, giám sát việc thực
hiện dân chủ ở cơ sở.
2. Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, vai trò nòng cốt
của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong thực hiện
dân chủ ở cơ sở.
3. Thực hiện dân chủ ở cơ sở trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật; bảo
đảm trật tự, kỷ cương, không cản trở hoạt động bình thường của chính quyền địa
phương cấp xã, cơ quan, đơn vị, tổ chức có sử dụng lao động.
4. Bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức,
cá nhân.
5. Bảo đảm công khai, minh bạch, tăng cường trách nhiệm giải trình trong
quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở.
6. Tôn trọng ý kiến đóng góp của Nhân dân, kịp thời giải quyết kiến
nghị, phản ánh của Nhân dân.
II. Những điểm mới trong thực
hiện luật dân chủ cở sở
1. Những nội dung Nhân dân bàn và
quyết định
Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở cơ sở quy định 03 nội
dung nhân dân bàn và biểu quyết. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở kế thừa 03 nội
dung của Pháp lệnh 34 và bổ sung thêm 03 nội dung nhân dân bàn và quyết định
liên quan đến các khoản đóng góp của nhân dân, các công việc nội bộ của cộng
đồng dân cư, cụ thể như 6 nội dung nhân dân bàn và quyết định gồm:
+ Chủ trương và mức đóng góp xây
dựng cơ sở hạ tầng, các công trình công cộng trong phạm vi địa bàn cấp xã, ở thôn, tổ dân phố do Nhân dân đóng góp
toàn bộ hoặc một phần kinh phí, tài sản, công sức (Mới).
+ Việc thu, chi, quản lý các
khoản đóng góp của Nhân dân tại cộng đồng dân cư ngoài các khoản đã được pháp
luật quy định; việc thu, chi, quản lý các khoản kinh phí, tài sản do cộng đồng
dân cư được giao quản lý hoặc được
tiếp nhận từ các nguồn thu, tài trợ, ủng hộ hợp pháp khác (mới).
+ Nội dung hương ước, quy ước của
cộng đồng dân cư.
+ Bầu, cho thôi làm Trưởng thôn,
Tổ trưởng tổ dân phố.
+ Bầu, cho thôi làm thành
viên Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng.
+ Các công việc tự quản khác
trong nội bộ cộng đồng dân cư không trái với quy định của pháp luật, phù hợp
với thuần phong, mỹ tục và đạo đức xã hội (mới).
Để thực hiện các nội dung nhân dân bàn và quyết định,
Luật còn bổ sung quy định việc đề xuất nội dung nhân dân bàn và quyết định,
theo đó: Chủ tịch UBND xã sau khi thống nhất với Chủ tịch UBMTTQ Việt Nam cùng
cấp quyết định nội dung, lựa chọn hình thức và chỉ đạo, hướng dẫn Trưởng thôn,
Tổ trưởng tổ dân phố tổ chức để Nhân dân bàn và quyết định.
2. Hình thức nhân dân bàn và quyết định
Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở cơ sở quy định 02 hình
thức nhân dân bàn và quyết định, đó là: Tổ chức cuộc họp cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình theo địa bàn từng thôn, tổ dân phố; Phát phiếu lấy ý kiến
tới cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình.
Luật năm 2022, ngoài việc kế thừa 02 hình thức nhân
dân bàn và quyết định trong Pháp lệnh 34, còn bổ sung thêm hình thức: Biểu quyết trực tuyến phù hợp với mức độ
ứng dụng công nghệ thông tin và được cộng đồng dân cư thống nhất lựa chọn.
Ngoài ra, Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở còn bổ sung
điều khoản quy định về trình tự, thủ tục họp cộng đồng dân cư, phát phiếu
lấy ý kiến của hộ gia đình.
3. Quyết định của cộng đồng dân cư
Pháp lệnh 34 không quy định nội dung, hình thức ban
hành của quyết định cộng đồng dân cư. Luật năm 2022 đã quy định cụ thể nội
dung, hình thức của quyết định cộng đồng dân cư.
+ Về Hình thức quyết định của cộng đồng dân cư được
thể hiện bằng văn bản dưới hình thức nghị quyết, biên bản cuộc họp, bản ghi nhớ, bản thỏa thuận của cộng đồng
dân cư. Trường hợp pháp luật không quy định cụ thể về hình
thức văn bản thì Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố lựa chọn hình thức văn bản
của cộng đồng dân cư phù hợp với nội dung quyết định và phong tục, tập quán,
điều kiện thực tế của cộng đồng dân cư sau khi thống nhất với Trưởng ban công
tác Mặt trận ở thôn, tổ dân phố.
4. Hiệu lực của quyết định cộng đồng dân cư
Pháp lệnh 34 quy định đối với các nội dung cộng đồng
dân cư biểu quyết thì có trên 50% tổng số cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia
đình trong thôn, tổ dân phố tán thành thì có giá trị thi hành.
Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở quy định có những nội
dung cần trên 50% và có những nội dung được thông qua khi có từ hai phần
ba tổng số đại diện hộ gia đình trở lên, cụ thể:
+ Đối với nội dung: Chủ trương và
mức đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình công cộng trong phạm vi địa
bàn cấp xã, ở thôn, tổ dân phố do Nhân dân đóng góp toàn bộ hoặc một phần kinh
phí, tài sản, công sức. Việc thu, chi, quản lý các khoản đóng góp của Nhân
dân tại cộng đồng dân cư ngoài các khoản đã được pháp luật quy định; việc thu,
chi, quản lý các khoản kinh phí, tài sản do cộng đồng
dân cư được giao quản lý hoặc được
tiếp nhận từ các nguồn thu, tài trợ, ủng hộ hợp pháp khác, thì được thông qua
khi có từ hai phần ba tổng số đại diện hộ gia
đình trở lên trong thôn, tổ dân phố tán thành.
+ Đối với các nội dung còn lại được thông qua khi có trên
50% tổng số đại diện hộ gia đình trong thôn, tổ dân
phố tán thành.
II. Sửa
đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ quyết định của cộng đồng dân cư
Pháp lệnh 34 không có quy định về sửa đổi, bổ
sung thay thế các nội dung mà cộng đồng dân cư bàn và quyết định. Luật năm 2022
quy định Quyết định của cộng đồng dân cư được
sửa đổi, bổ sung, thay thế hoặc bãi bỏ khi thuộc một trong các trường hợp sau
đây:
+ Có nội dung trái với quy định của pháp luật, không
phù hợp với thuần phong, mỹ tục, đạo đức
xã hội;
+Không tuân thủ quy định về trình tự, thủ tục thông
qua văn bản của cộng đồng dân cư theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan;
+ Cộng đồng dân cư thấy cần thiết phải sửa đổi, bổ
sung, thay thế hoặc bãi bỏ
1. Những nội dung Nhân dân tham gia ý
kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định
Pháp
lệnh thực hiện dân chủ ở cơ sở quy định có 5 nhóm vấn đề nhân dân tham gia ý kiến trước khi cơ quan có
thẩm quyền quyết định. Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở ngoài kế thừa 5 nhóm vấn
đề của Pháp lệnh 34 còn bổ sung thêm 04 nội dung mới như:
+
Dự thảo quyết định hành chính của Ủy ban nhân dân cấp xã có liên quan đến lợi
ích cộng đồng, bao gồm quyết định ban hành hoặc phê duyệt chương trình, kế hoạch,
dự án, đề án có nội dung tác động đến môi trường, sức khỏe của cộng đồng, trật
tự, an toàn xã hội và những vấn đề khác có ảnh hưởng đến cộng đồng.
Những
điểm mới của Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở
Những
điểm mới của Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở
+
Dự thảo nhiệm vụ và đồ án quy hoạch chung xây dựng, dự thảo nhiệm vụ và đồ án
quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết xây dựng và quy hoạch chung xây dựng xã,
quy hoạch xây dựng điểm dân cư nông thôn.
+
Dự thảo quy chế về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; dự thảo quy chế thực
hiện dân chủ trong từng lĩnh vực, nội dung hoạt động cụ thể ở xã, phường, thị
trấn (nếu có).
+
Dự thảo quyết định hành chính có nội dung xác lập nghĩa vụ hoặc làm chấm dứt, hạn
chế quyền, lợi ích của đối tượng thi hành là công dân trên địa bàn cấp xã.
2.
Hình thức để nhân dân tham gia ý kiến
Pháp
lệnh 34 quy định 03 hình thức để nhân dân tham gia ý kiến như: Họp cử tri hoặc
cử tri đại diện hộ gia đình theo địa bàn từng thôn, tổ dân phố. Phát phiếu lấy
ý kiến cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình. Thông qua hòm thư góp ý.
Luật
năm 2022 bổ sung thêm các hình thức để nhân dân tham gia ý kiến cho phù hợp với
sự phát triển của công nghệ, đó là:
Thông qua cổng thông tin điện tử, trang thông tin điện tử của chính quyền
địa phương cấp xã; Thông qua mạng viễn thông, mạng xã hội hoạt động hợp pháp
theo quy định của pháp luật, bảo đảm phù hợp với mức độ ứng dụng công nghệ
thông tin tại cấp xã, tại thôn, tổ dân phố
3.
Trách nhiệm trong việc tổ chức để Nhân dân tham gia ý kiến
Pháp
lệnh 34 chỉ quy định việc UBND cấp xã xây dựng kế hoạch để lấy ý kiến nhân dân,
không quy định rõ thời gian lấy ý kiến nhân dân là bao lâu. Luật Thực hiện dân
chủ ở cơ sở quy định rõ thời gian lấy ý
kiến Nhân dân ít nhất là 20 ngày kể từ ngày công khai nội dung lấy ý kiến. Trường
hợp pháp luật có quy định cụ thể thời hạn lấy ý kiến Nhân dân thì thực hiện
theo quy định đó.
4.Trách
nhiệm của Nhân dân trong việc tham gia ý kiến
Pháp
lệnh thực hiện dân chủ ở cơ sở không quy định trách nhiệm của nhân dân trong việc
tham gia ý kiến về các nội dung ở xã, phường, thị trấn. Luật năm 2022 đã quy định
cụ thể như sau:
+
Đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức và mọi công dân cư trú trên địa bàn có
trách nhiệm tích cực tham gia ý kiến về những nội dung liên quan trực tiếp đến
đời sống của cộng đồng dân cư để làm cơ sở cho các cơ quan có thẩm quyền xem
xét, quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, của đất nước.
+ Cá nhân, hộ gia đình có trách nhiệm
tham gia hoặc cử đại diện hộ gia đình tham dự họp bàn, thảo luận, thể hiện ý kiến
đối với các nội dung theo yêu cầu của cấp có thẩm quyền.
+
Công dân theo dõi, đánh giá, giám sát việc tổng hợp, giải trình, tiếp thu ý kiến
của Nhân dân trên địa bàn đối với những nội dung đã được đưa ra lấy ý kiến và
quá trình tổ chức thực hiện quyết định của cơ quan có thẩm quyền đối với các nội
dung này.
5.
Những nội dung nhân dân kiểm tra, giám sát
Pháp
lệnh 34 quy định nhân dân giám sát các nội dung công khai; nội dung nhân dân
bàn và quyết định; những nội dung nhân
dân tham gia ý kiến; những nội dung nhân dân giám sát. Pháp lệnh không đề cập đến
việc kiểm tra mà chỉ quy định giám sát.
Luật
năm 2022 đã bổ sung nội dung kiểm tra và quy định Công dân kiểm tra việc thực
hiện các nội dung mà Nhân dân đã bàn và quyết định.
Công
dân giám sát việc tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở và việc thực hiện chính sách,
pháp luật của chính quyền địa phương cấp xã, cán bộ, công chức cấp xã, người hoạt
động không chuyên trách ở cấp xã, ở thôn, tổ dân phố.
6. Hình thức kiểm tra, giám sát
Ngoài
việc kế thừa quy định của Pháp lệnh 34 về Công dân thực hiện việc kiểm tra, giám
sát thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã, thông qua hoạt động của Ban
Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng và
các tổ chức tự quản khác ở địa phương được thành lập theo quy định của pháp luật,
thì Luật năm 2022 còn bổ sung Công dân trực tiếp thực hiện việc kiểm tra, giám
sát thông qua: Hoạt động lao động, sản
xuất, học tập, công tác, sinh hoạt của công dân ở cộng đồng dân cư; Quan sát,
tìm hiểu, giao tiếp với cán bộ, công chức cấp xã, …
7. Hội nghị trao đổi, đối thoại giữa Ủy ban nhân dân cấp xã với Nhân
dân
Đây
là quy định mới của Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Quy định này phù hợp với Điều
125 của Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, sửa đổi bổ sung 2019, cụ
thể: Hằng năm, Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm phối hợp với Ủy ban Mặt trận
Tổ quốc Việt Nam cùng cấp tổ chức ít nhất một lần hội nghị trao đổi, đối thoại
với Nhân dân trên địa bàn về tình hình hoạt động của Ủy ban nhân dân và những vấn
đề liên quan đến quyền và nghĩa vụ của công dân ở địa phương.
Bên cạnh việc quy định trao đổi, đối thoại giữa
UBND cấp xã với nhân dân, Luật năm 2022 còn bổ sung định kỳ mỗi năm một lần vào
thời gian cuối năm, Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố có trách nhiệm triệu tập,
chủ trì hội nghị của cộng đồng dân cư.